روایات «چرک بودن زکات و ممنوعیت آن بر بنی هاشم» از روایات مشهوری است که با عبارات گوناگون در متون حدیثی شیعه و اهل سنت گزارش شده و علی رغم شهرت، به اعتبار سندی و محتوایی آن کمتر توجه شده است. این پژوهش با اعتبارسنجی روایات مذکور از نظر سندی و محتوایی و بررسی دیدگاه های موجود به این نتیجه رسیده که از نظر سند، اکثر این روایات با اشکال عدم وثاقت راویان و ارسال مواجه است و از نظر محتوا نیز با آیاتی که خداوند سبحان و رسول او را دریافت کننده زکات بیان نموده و آیاتی که برتری نژادی را ملغی و تقوا را ملاک برتری انسان ها قرار داده، در تضاد است. همچنین در بخش دیدگاه های موجود، بیشتر پژوهشگران با پذیرش اصل روایات به توجیه مفهوم «اوساخ» پرداخته اند. توجیهاتی که نه با منابع لغت تطابق دارد و نه پاسخگوی ایرادات محتوایی آن است. براساس یافته های پژوهش، بنی عباس جهت شرعی قلمداد نمودن حکومت ظالمانشان و چپاول سهم خمس غنایم که با توجه به فتوحات آن عصر، مبالغ قابل توجهی بود، با جعل روایاتی ضمن توسعه در مفهوم اهل البیت، با چرک و آلوده نشان دادن زکات وحرمت آن برای بنی هاشم و جایگزینی خمس، سعی در ممتاز نشان دادن خود نسبت به سایر مردم نمودند.

از جمله مسایلی که در فقه به عنوان امری پذیرفته شده محسوب می گردد، حرمت صدقه بر آل هاشم است. شریف مرتضی حرمت صدقه بر آل هاشم را به عنوان یکی از متفردات امامیه در مسلک فقهی خویش معرفی کرده است و هرگاه برای حضرت محمد (ص) طعامی آورده می شد، ایشان سوال می کردند اگر به آن حضرت گفته می شد که آن صدقه است، میل نمی کردند ولی اگر به هدیه بودن آن غذا اشاره می شد می پذیرفتند. پیامبر اسلام (ص)، حضرت علی (ع) را برای گردآوری خمس و تصدی امر قضاوت به یمن اعزام داشته بود. صدقه مفروضه بر بنی هاشم از فرزندان ابی طالب عقیلیین و فرزندان جعافره و علویین و فرزندان عباس بن عبدالمطلب و فرزندان ابی لهب و فرزندان حارث بن عبد المطلب حرام است از موارد استثنای حرمت این که بعضی از سادات به بعضی دیگر صدقه دهند که هیچ گونه حرمتی در بر ندارد و نیز در صورتی که صدقه از نوع صدقه تطوعی و غیر واجب باشد، نیز حرام معرفی نشده است.

چکیدهبر اساس آیه هفتم سوره حشر قسمتی از خمس غنایم به ذوی القربی تعلق دارد. فارغ از اینکه همه بنی هاشم مصداق ذی القربی بدانیم یا برخی از آنان را، شناختن بنی هاشم و مصادیق آن ضروری است. در نظر مشهور علمای شیعه، بنی هاشم فقط به کسانی صدق می کند که از طرف پدر به هاشم منتسب باشند؛ اگرچه سید مرتضی و صاحب حدایق انتساب از طرف مادر را نیز کافی می دانند. از دیدگاه مذاهب اسلامی بنی هاشم شامل پنج بطن است: آل علی7، آل عقیل، آل جعفر، آل عباس و آل حارث؛ اما بین فقها و صاحب نظران مذاهب اسلامی اختلافات جزیی وجود دارد. شافعی ها وگروهی از امامیه و حنابله، بنی مطلب را با بنی هاشم مساوی می دانند؛ اما عده ای از مالکی ها فرزندان غالب بن فهر را از آل پیامبر قلمداد می کنند و گروهی از حنفی ها هم فقط آل پیامبر9 را مصداق بنی هاشم می دانند.

صدقه بر محمد(ص) و خاندان او روا نیست. این سخن منسوب به پیامبر(ص) است. دستور پرداخت صدقات یا همان زکات در سال نهم هجری صادر شد و پیامبر(ص) مأموران خود را برای دریافت آن به سوی اعراب تازه مسلمان اعزام و هم زمان صدقه را هم بر بنی هاشم ممنوع کرد. این گزارش که وثاقت تاریخی دارد، در فقه و کلام مسلمانان بازتابی گسترده و درازدامن یافته و تا امروز ادامه پیدا کرده است. درباره صدور این ممنوعیت سه علت عرضه شده است: فضیلت بنی هاشم، بی نیازی آنان از صدقات به سبب دریافت خمس، و ناپاکی اموال صدقه. اما یکایک این نظرات با ابهاماتی روبه رویند و با سیره پیامبر(ص) نیز سازگاری ندارند. نویسنده این مقاله با شیوه تبیین تاریخی، ممنوعیت صدقات بر بنی هاشم را واکاوی کرده و به این نتیجه رسیده که مؤلفه های تاریخی و فرهنگی زیست جهان اعراب در عصر نزول، از جمله ناخوشایندی و کراهتی که نسبت به پرداخت صدقات و زکات داشتند، علت صدور چنین ممنوعیتی از جانب رسول خدا بوده است.

یکی از ابعاد پنهان اختلافات بنی هاشم و امویان، تفاوت نگرش این دو دودمان به جزئیات قدرت، ازجمله «فاصلۀ قدرت» است. فاصلۀ قدرت که بسیار مورد توجه انسان شناسان است، توزیع و انباشت قدرت سیاسی، روابط بین مردم و صاحبان قدرت را واکاوی می کند. نظریۀ ابعاد فرهنگی «هافستِد»، همین مؤلفه را یکی از شش محور تفاوت فرهنگی جوامع برشمرده است. مقالۀ حاضر با تأکید بر مسئلۀ فاصلۀ قدرت، گزاره های تاریخی از رفتار قدرتمندان دو خاندان قریش را بررسی می کند و تحلیلی را از نقش دیدگاه غالب در هریک از این دو دودمان در اختلافات آنان، ارائه می دهد. براساس این پژوهش، شوق به فره مند دیده شدن، تأکید بر نمایش قدرت، قوم گرایی، تلاش برای حفظ برتری اقتصادی، گشاده دستی های نامتعارف و هدفمند و نگاه بهره جویانه به دیگران واموال عمومی، مواردی است که نشان می دهد بنی امیه به فاصلۀ زیاد قدرت اعتقاد داشتند. در آن سو، ساده زیستی، نگاه نجیبانه به دیگران و اموال عمومی، فروتنی، نیکی به فرودستان و پرهیز از قبیله محوری، از شواهدی است که تأکید بنی هاشم بر فاصلۀ کم قدرت را نشان می دهد. بر این اساس، باید گفت که تفاوت دیدگاه دربارۀ فاصلۀ قدرت، منشأ اصلی تفاوت نگرش دو خاندان امیه و هاشم به اقتصاد، جامعه و سیاست بوده است.

از مطمئن ترین راه های مطالعۀ روابط قدرت در حجازِ عصر نزول قرآن، بررسی گزاره هایی است که اندیشه های نانوشته و غیرمضبوط سیاسی، از جمله عوامل مؤثّر بر قدرت را در دل خود دارد. مقالۀ حاضر با نگاهی انسان شناختی، گزاره های تاریخی و روایی رفتار و گفتار تأثیرگذاران حوزۀ سیاست در دو دودمان بنی هاشم و بنی امیّه را بررسی کرده و با بهره گیری از آیات و روایات، تحلیلی از عوامل تعیین کننده در مناسبات قدرت عصر یادشده ارائه کرده است. بررسی عوامل قدرت ساز در جامعه ای متعلق به قرن ها پیش، می تواند به آشکار شدن ابعاد بیشتری از مناسبات قدرت در فضای نزول و درک بهتر معارف قرآن بینجامد. از سوی دیگر، بررسی تفاوت میان گفتمان رسمی حاکم و گفتمان های غیررسمی، امّا رایج میان مردم، می تواند زمینۀ تحلیل و نقد هر سیستم سیاسی­ ای، به ویژه حکومت های معاصر را فراهم آورد. براساس یافته ­های پژوهش حاضر که با روش توصیفی _ تحلیلی و مبتنی بر منابع کتابخانه ای سامان یافته است، ثروت، رفتارهای اقتدارگرایانه و جمعیّت از مهم ترین عوامل قدرت سازِ مورد توجّه در گفتمان های سیاسی حجاز از عصر منتهی به روزگار نزول قرآن تا سال 132 هجری است. هر دو خاندان دربارۀ جزئیات عوامل یادشده اختلاف نظر داشتند؛ اختلاف دیدگاهی که متأثّر از نگاه متفاوت به مقولۀ هزینۀ قدرت و اثرپذیری نگاه آنان به سیاست از رهیافت های متفاوت بود. توضیح مطلب اینکه برای بنی امیّه، «قدرت» رهیافتی اساسی بود و این باعث می ­شد که آنان اخلاق و دین را فدای قدرت کنند؛ امّا هاشمیان که به سیاست از دریچۀ رهیافت «آرمان» می نگریستند، حاضر نبودند قدرت را به هر قیمت ممکن به دست آورند.

1زمینه و هدف در طراحی ساختمان هایی با کاربردهای پیچیده و فضاهای متنوع، طراحان برای تأمین ایمنی جمعیت در شرایط اضطراری معمولاً به استانداردهای موجود تکیه می کنند. اگرچه هدف اصلی این استانداردها، تخلیه کامل جمعیت به منظور حفظ جان انسان هاست، اما این ضوابط لزوماً با رفتارهای مختلف جمعیت، تعاملات آن ها با محیط فیزیکی و استراتژی های مؤثر مدیریت تخلیه همخوانی ندارند. در این راستا، پرسش های زیر مطرح می شود: آیا رفتارهای ناشی از وابستگی های اجتماعی بر مدت زمان تخلیه تأثیر می گذارد؟ ترس و وحشت جمعیت تا چه اندازه بر زمان تخلیه کامل در شرایط اضطراری مؤثر خواهد بود؟ تأثیر تخلیه مرحله ای جمعیت بر زمان تخلیه اضطراری چه میزان است؟ هدف این تحقیق، ارزیابی و تبیین مؤلفه های مؤثر بر زمان تخلیه اضطراری جمعیت و ارائه شبیه سازی های آینده نگر از فرآیند تخلیه اضطراری از فضاهای پرجمعیت، به ویژه فضاهای مذهبی، به منظور کمک به تصمیم گیری مدیران در فرایند طراحی تا بهره برداری است. روش روش تحقیق حاضر، ازلحاظ ماهیت، کاربردی و از نوع توصیفی تحلیلی و نتایج آن تبیینی است. در این مقاله، با ابداع چارچوب E&E و با بهره گیری از رویکرد عامل محور جهت شبیه سازی خروج اضطراری جمعیت براساس سناریوهای محتمل، به ارزیابی و تبیین مؤلفه های مؤثر بر مدت زمان تخلیه اضطراری جمعیت در شرایط اضطراری پرداخته شده است.  یافته ها فرایند طی شده و شبیه سازی های صورت گرفته، بیانگر آن است که مؤلفه های وابستگی اجتماعی، وحشت زدگی و تخلیه مرحله ای جمعیت بر مدت زمان تخلیه کامل جمعیت مؤثرند.  نتیجه گیری با شناسایی مؤلفه های مؤثر و محتمل و مدیریت آگاهانه آن ها، از مرحله طراحی تا مرحله بهره برداری امکان کاهش مدت زمان تخلیه جمعیت و درنتیجه کاهش آسیب ها و تلفات انسانی در شرایط اضطراری وجود دارد.

جریان های سیاسی عثمانیه و شیعه که پس از مرگ عثمان در سال 35 ه شکل گرفتند در قرون نخستین اسلامی به عنوان افکار غالب و تاثیرگذار در جامعه اسلامی، ادامه حیات دادند. تقابل این دو جریان سیاسی که به تدریج به دو جریان اعتقادی تبدیل شدند، سبب شد تا این جریان ها از تغییرات یکدیگر متاثر شوند. از سوی دیگر ظهور نظریه «تربیع» در قرن دوم هجری و اوج گیری آن در قرن سوم هجری موجب گردید تا تفکر عثمانیه رو به افول رود و در برابر آن پیروان سیاسی تفکر شیعی رشد یافتند. این مقاله کوشیده است با استناد به منابع نزدیک به دو قرن نخست هجری، این تحول را با رویکردی تاریخی مورد بررسی قرار دهد.

ریشه اختلاف و دشمنی میان بنی امیه و بنی هاشم را در قرن ها پیش از ظهور اسلام، در شبه جزیره عربستان، باید جستجو کرد. گرچه این طوایف هر دو از اعراب مستعربه در برابر اعراب عاربه بوده و نسب آنان به عدنان، از فرزندان اسماعیل بن ابراهیم می رسید و به همین سبب به اعراب عدنانی هم معروف شده اند، لکن منشا اصلی اختلاف این دو طایفه معروف اعراب عدنانی را، دوره حیات قصی بن کلاب، از اجداد آنان، باید دانست. در عین حال، در دوره های بعد، به ویژه دوره حیات فرزندان عبدمناف، یعنی هاشم و عبدشمس، اختلافات آنان، وارد مرحله تازه ای شد و از شدت بیشتری برخوردار گردید، و به همین سبب، جانشینان آن دو نیز در مقاطع مختلف تاریخی، در مقابل هم قرار گرفتند. به طوری که عبدشمس با هاشم، امیه با عبدالمطلب، حرب با عبداله، ابوسیفان با پیامبر (ص)، معاویه با امام علی (ع) و امام حسن (ع) و یزید با امام حسین (ع) به مقابله پرداختند.